بسیاری از تکنسین‌ها تصور می‌کنند «گریس، گریس است» و «روغن، روغن»، اما در واقعیت، موضوع بسیار پیچیده‌تر است. هر ساله هزاران دستگاه صنعتی تنها به دلیل اختلاط روانکارهای ناسازگار از کار می‌افتند.
در این مقاله، اهمیت سازگاری روانکارها، خطرات ترکیب آن‌ها و راهکارهای پیشگیری هنگام تعویض یا تغییر نوع روانکار توضیح داده می‌شود.
درک ترکیب روانکارها
برای درک بهتر پدیده ناسازگاری روانکارها، لازم است ابتدا ساختار آن‌ها بررسی شود.
روغن روانکار از دو جزء اصلی تشکیل شده است:
-
روغن پایه (Base Oil): وظیفه اصلی روانکاری را بر عهده دارد.
-
افزودنی‌ها (Additives): بهبوددهنده‌ها یا تقویت‌کننده‌هایی هستند که عملکرد روغن پایه را بهبود می‌دهند یا ویژگی‌های خاصی به آن می‌افزایند.
گریس در واقع یک روغن روانکار است که به آن ماده‌ای غلیظ‌کننده (Thickener) افزوده شده است. غلیظ‌کننده نقشی در روانکاری ندارد، بلکه وظیفه آن حفظ روغن در محل روانکاری و جلوگیری از نشت یا خروج آن است.
اهمیت سازگاری روانکارها
چه اتفاقی می‌افتد وقتی روانکارهای ناسازگار با هم مخلوط می‌شوند؟
ترکیب روانکارهای ناسازگار می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند:
-
ناسازگاری غلیظ‌کننده‌ها (Thickener Incompatibility):
اختلاط گریس‌های ناسازگار ممکن است باعث آزاد شدن روغن از ساختار گریس شود؛ پدیده‌ای که به آن “Bleeding” گفته می‌شود. در نتیجه، ماده‌ای خمیری و بی‌خاصیت ایجاد می‌شود که خاصیت روانکاری خود را از دست داده و منجر به سایش زودرس و خرابی تجهیزات می‌گردد. -
تغییر در ویسکوزیته (Viscosity Changes):
ویسکوزیته یکی از حیاتی‌ترین پارامترها در انتخاب روانکار است. ترکیب روغن‌هایی با ویسکوزیته متفاوت، تعادل سیستم روانکاری را برهم می‌زند، روانکاری را ناکارآمد کرده و تنش مکانیکی قطعات را افزایش می‌دهد. -
جدایش و نشتی (Separation and Leakage):
برخی از روغن‌های پایه از نظر شیمیایی کاملاً ناسازگارند. این ناسازگاری می‌تواند به جدایش فاز روغن، تخریب آب‌بندها (Seals) و بروز نشتی منجر شود و در نهایت کارایی روانکار را به‌شدت کاهش دهد. -
تداخل افزودنی‌ها (Additive Interaction):
هر بسته افزودنی به‌طور دقیق برای تقویت ویژگی‌های روغن پایه طراحی شده است. ترکیب دو روانکار با افزودنی‌های متفاوت می‌تواند باعث خنثی شدن اثرات آن‌ها شود و در نتیجه، خاصیت محافظتی روغن کاهش یافته و میزان سایش افزایش یابد.
چگونه آلودگی یا ناسازگاری روانکار را تشخیص دهیم؟
تشخیص آلودگی یا ناسازگاری همیشه ساده نیست، اما علائم زیر می‌توانند هشداردهنده باشند:
-
در گریس‌ها: مشاهده نشت روغن در زیر بلبرینگ‌ها یا سفت و خشک شدن گریس درون محفظه بلبرینگ.
-
در روغن‌ها: وجود جدایش فازی یا نشتی قابل مشاهده.
-
افزایش دمای عملکرد: بالا رفتن دمای دستگاه ممکن است نشانه آلودگی با روانکار ناسازگار باشد.
-
آنالیز روغن یا گریس: تحلیل آزمایشگاهی می‌تواند وجود آلودگی را تأیید کند (برای صحت نتیجه، داشتن مقدار پایه یا Base Line ضروری است).
در صورت اختلاط روانکارها چه باید کرد؟
در صورتی که به ترکیب روانکارهای ناسازگار مشکوک هستید، اقدامات زیر باید فوراً انجام شود:
-
توقف دستگاه: بلافاصله سیستم را از مدار خارج کنید تا از آسیب بیشتر جلوگیری شود.
-
بررسی مستندات فنی: مشخصات دقیق روانکار توصیه‌شده توسط سازنده را کنترل کنید.
-
پاکسازی سیستم روانکاری: روانکار آلوده را به‌طور کامل تخلیه کرده و در صورت نیاز با روغن شستشوی سازگار (Flushing Oil) سیستم را تمیز کنید.
-
استفاده از روانکار مناسب: سیستم را با روانکار صحیح و تأییدشده مجدداً شارژ کنید.
-
پایش عملکرد: پس از روانکاری، وضعیت عملکرد و دمای ماشین را به‌صورت منظم کنترل کنید.
جمع‌بندی
سازگاری گریس‌ها و روغن‌ها یکی از عوامل کلیدی در مدیریت مؤثر روانکاری است. اختلاط روانکارهای ناسازگار می‌تواند منجر به خرابی جدی تجهیزات، توقف تولید و هزینه‌های سنگین تعمیر شود — به‌ویژه در صنایع حساس مانند صنایع غذایی که رعایت الزامات ایمنی و بهداشتی ضروری است.
با رعایت دستورالعمل‌های بیان‌شده در این مقاله و استفاده از روانکارهای صحیح و سازگار، می‌توان طول عمر تجهیزات را افزایش داد و بهره‌وری سیستم‌های مکانیکی را در سطح مطلوب حفظ کرد.
اطلاعات این مقاله برگرفته از این منبع می‌باشد.
