نگهداری (Maintenance) برای همه افراد معنای یکسانی ندارد. مدیران تولید، سرپرستان واحد نگهداری و مهندسان قابلیت اطمینان (Reliability Engineers) همواره تلاش می‌کنند تا به یک درک مشترک از مفهوم نگهداری برسند.
تعاریف تاریخی از نگهداری کاملاً متفاوت بوده‌اند. بر اساس برخی منابع، واژه‌ی «نگهداری» در گذشته به معنای سوءاستفاده غیرقانونی از فرایندهای حقوقی و تلاش برای تأثیرگذاری بر دادگاه‌ها تعریف شده بود. تعریف تاریخی دیگر، تخصیص پول برای هزینه‌های عملیاتی یا معیشتی بوده است. به‌عنوان اصطلاحی مرتبط با ماشین‌آلات، مفهوم نگهداری تنها حدود ۱۵۰ سال قدمت دارد. عبارت «نگهداری پیشگیرانه» (Preventive Maintenance) به‌صورت لفظی حتی جدیدتر است. بنابراین، چه کسی این عبارت را برای اولین‌بار مطرح کرد؟
نگهداری پیشگیرانه (Preventive Maintenance)
روالی تعریف‌شده است که شامل بازرسی دوره‌ای تجهیزات، شناسایی زودهنگام مشکلات جزئی و رفع آن‌ها پیش از تبدیل شدن به معضلات بزرگ می‌باشد.
قدیمی‌ترین نمونه‌ی یافت‌شده از این عبارت به ژوئیه ۱۹۰۹ در نشریه Telephony بازمی‌گردد، جایی که نوشته شده است:
«دو عامل اصلی اتلاف انرژی در خطوط انتقال، درختان و مقره‌ها و اتصالات شکسته هستند. در مقاله‌ای منتشرشده در ۳ آوریل ۱۹۰۹، آقای H.P. Fairman علل دیگری را مطرح می‌کند اما آن‌ها را به‌عنوان علل بالقوه‌ی بروز مشکل طبقه‌بندی نموده و حذف آن‌ها را به‌عنوان نگهداری پیشگیرانه در نظر گرفته است.»
با این حال، فیرمن در نسخه ۳ آوریل نامش به‌عنوان نویسنده ذکر نشده بود. او مقالات دیگری در ۲۷ مارس و ۸ مه همان سال منتشر کرد. مقاله ۸ مه درباره حذف عیوب و پیشگیری از مشکلات بزرگ از طریق رفع مسائل کوچک بود، اما واژه «Preventive Maintenance» را به‌کار نبرده است. در این مرحله می‌توان نخستین استفاده‌ی این اصطلاح را به سردبیران نشریه، H.B. McMeal و Franklin H. Reed نسبت داد.
نمونه بعدی باز هم در Telephony در ژوئن ۱۹۱۱ منتشر شد:
«یکی از محصولات جدید شرکت، دستگاه تست فیوز Addie است که کمک بزرگی در کارهای نگهداری محسوب می‌شود… این همان نوع نگهداری پیشگیرانه است که واقعاً موجب صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌شود.»
این نمونه بیشتر جنبه تبلیغ محصول داشت تا بحثی تخصصی پیرامون نگهداری.
در ژوئن ۱۹۱۴، نشریه آمریکایی The Highway Contractor اشاره کرد:
«جایی که در ایالت نیویورک عملکرد نامطلوبی از جاده‌های قیری مشاهده شده، علت را می‌توان در نبود نگهداری، به‌ویژه نگهداری پیشگیرانه جستجو کرد.»
این یکی از نخستین موارد استفاده از اصطلاح در حوزه راه‌سازی بود که پیمانکاران راه را از پیشگامان این مفهوم معرفی می‌کند.
چند ماه بعد، در اوت ۱۹۱۴، نشریه Engineering Record نیویورک سرمقاله‌ای با عنوان «Preventive Maintenance» منتشر کرد و تفاوت میان تعمیرات، مداخله زودهنگام و نگهداری پیشگیرانه را بررسی نمود. در اینجا ترکیب واژه‌ها کاملاً آگاهانه بود و بحثی پخته درباره مفهوم نگهداری پیشگیرانه شکل گرفت. آن‌ها دو نمونه موفق را معرفی کردند: کشتی‌های بخار ترانس‌آتلانتیک و راه‌آهن مرتفع منهتن، و پیشنهاد کردند روش‌های مشابه در نگهداری جاده‌ها نیز به‌کار گرفته شود. این نمونه‌ای اولیه از انتقال تجربه نگهداری از یک صنعت به صنعت دیگر بود.
البته، مفهوم پیشگیری از تخریب پیش از بروز بحران، بسیار قدیمی‌تر است. متونی در زمینه نگهداری جاده‌ها پیش از سال ۱۹۱۴ نشان می‌دهند که مفهوم و حتی اجرای نگهداری پیشگیرانه، اگرچه نه به همین نام، دست‌کم یک قرن قبل وجود داشته است.
برای نمونه، در آوریل ۱۹۰۴، مهندسی به نام A.C. Cormack نتایج یک مطالعه گسترده بر چند هزار حالت خرابی موتور را در نشریه Electrical Age منتشر کرد. او نشان داد که ۲۲ تا ۳۴ درصد از خرابی‌ها ناشی از «نگهداری – توجه ناکافی» بوده است؛ یعنی همان چیزی که امروز «فقدان نگهداری پیشگیرانه» می‌نامیم. با این وجود، کورمک از اصطلاح امروزی استفاده نکرد.
در همان سال، فردریک دبلیو. تیلور (بنیان‌گذار مدیریت علمی) در نشریه Page’s Magazine بخش‌هایی از اثر کلاسیک خود، «مدیریت کارگاه» (Shop Management)، را معرفی کرد. جمله‌ای کلیدی از او بیانگر سودمندی برنامه‌ریزی برای نگهداری است:
«در نگهداری روش‌ها و تجهیزات، باید یادآوری‌ها در دفتر زمان‌بندی (Tickler) ثبت شود تا در فواصل زمانی مناسب در طول سال برای بازرسی هر جزء سیستم، بررسی و بازبینی استانداردها و همچنین معاینه و تعمیرات دوره‌ای بخش‌هایی از ماشین‌ها، دیگ‌های بخار، موتورها، تسمه‌ها و… فعال گردد؛ بدین ترتیب از خرابی‌ها و تأخیرها پیشگیری می‌شود.»
(توضیح: Tickler نوعی دفترچه بزرگ با جیب‌هایی برای هر روز سال بوده است.)
تیلور در حقیقت یک سیستم نگهداری پیشگیرانه را توصیف می‌کرد، هرچند از اصطلاح امروزی استفاده نکرد.
بررسی گوگل اِن‌گرام نشان می‌دهد واژه «Efficiency» (بهره‌وری) بین سال‌های ۱۹۰۵ تا ۱۹۳۰ رشد چشمگیری داشته است، که بخشی از آن ناشی از گسترش مدیریت علمی تیلور و همکارانش بوده است. این جنبش‌ها بعدها زمینه‌ساز مفاهیمی همچون Lean، Six Sigma و به‌طور کلی حوزه مهندسی صنایع شدند.
در این میان، عبارت Preventive Maintenance به‌طور پراکنده تا سال ۱۹۳۸ توسط متخصصان نگهداری استفاده می‌شد، تا این‌که از آن سال به بعد به یک اصطلاح رایج تبدیل گردید.
امروزه، اصطلاحات جدیدی مانند Maintenance Reliability و Reliability Engineering محبوبیت بیشتری یافته‌اند و جایگزین تدریجی عبارت «Preventive Maintenance» شده‌اند.
نتیجه‌گیری
بررسی سیر تحول مفهوم «نگهداری پیشگیرانه» نشان می‌دهد که این اصطلاح اگرچه در اوایل قرن بیستم به‌صورت رسمی وارد ادبیات فنی شد، اما اندیشه و عمل مبتنی بر پیشگیری از خرابی سابقه‌ای بسیار طولانی‌تر دارد.
تجربه صنایع مختلف از حمل‌ونقل دریایی و ریلی تا راه‌سازی و سپس حوزه‌های مهندسی برق و مکانیک، بیانگر آن است که نگهداری پیشگیرانه نه‌تنها ابزاری برای کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری است، بلکه پایه‌ای برای شکل‌گیری رشته‌های نوین مانند مهندسی قابلیت اطمینان، مدیریت دارایی‌های فیزیکی و رویکردهای مدرنی چون Lean و Six Sigma به شمار می‌رود. امروزه با تکامل این مفاهیم، سازمان‌ها بیش از هر زمان دیگری نیازمند سیستم‌های هوشمند و یکپارچه نگهداری هستند تا از بروز خرابی‌های پرهزینه جلوگیری کرده و پایداری عملیاتی خود را تضمین نمایند.
اطلاعات این مقاله برگرفته از این منبع می‌باشد.
