در جریان انجام ممیزی‌های متعدد گذشته، در صنایع مختلف از جمله نفت و گاز، پالایشگاه‌ها، مجتمع‌های پتروشیمی و نیروگاه‌ها، همواره با یکی از مغفول‌ترین اجزای تجهیزات – هواکشها (Air Breathers)- مواجه بوده‌ایم؛ جزعی که تأثیر بسیار زیادی بر سلامت روانکار دارد.
بدون توجه به اندازه‌ی کارخانه، سطح اتوماسیون یا فلسفه‌ی نگهداری و تعمیرات، وضعیت هواکش‌های نصب‌شده—به‌ویژه هواکش‌های رطوبت‌گیر (Desiccant Breathers)—داستانی تکراری از غفلت را بازگو می‌کند. این اجزاء، خط مقدم دفاع در برابر آلودگی روانکار هستند، اما عموماً به‌عنوان تجهیزی جانبی تلقی می‌شوند؛ تجهیزی که تنها در زمان راه‌اندازی اولیه بررسی می‌شود و پس از آن به فراموشی سپرده می‌شود.
واقعیت میدانی
در بازدیدها و ممیزی‌های میدانی، بارها با هواکش‌های اشباع‌شده، ترک‌خورده یا حتی در بدترین شرایط، حذف‌شده از روی سیستم‌های حیاتی روانکاری—مانند گیربکس‌ها، مخازن هیدرولیک و تانک‌های روغن—روبرو شده‌ایم. در بسیاری موارد، این تجهیزها پس از راه‌اندازی هرگز مورد بازبینی قرار نگرفته‌اند. در برخی موارد نیز به‌طور کامل حذف و مسیرهای باز، در معرض هوای آلوده به گرد و غبار، رطوبت و حتی بخارات شیمیایی قرار داده شده‌اند.
یک نمونه اخیر در یک کارخانه سیمان به‌خوبی نشان داد که چگونه این غفلت می‌تواند بحرانی باشد. یک گیربکس عمودی که نوار نقاله کلینکر را به حرکت درمی‌آورد، به دلیل قفل‌شدن یاتاقان دچار شکست فاجعه‌آمیز شد. این خرابی نه تنها به دلیل توقف تولید و زیان ناشی از آن دردناک بود، بلکه حقایق مهمی را نیز آشکار ساخت.
در بررسی، مشخص شد که هواکش گیربکس کاملاً اشباع، مسدود و از کار افتاده است. بدتر آنکه بیش از یک سال هیچ‌گونه بازبینی یا تعویضی انجام نشده بود. محیط اطراف مملو از ذرات ریز سیمان (عمدتاً سیلیس) بود که از طریق هواکش معیوب وارد گیربکس شده بودند.
(آلاینده‌های معلق نظیر ذرات سیلیس و آلومینیوم سخت‌تر از فولاد یاتاقان هستند و در صورت ورود به سیستم روانکاری، موجب سایش ساینده خواهند شد.)
سوابق آنالیز روغن بررسی شد. دو گزارش اخیر پیش‌تر هشدارهای جدی داده بودند:
-
کد پاکیزگی ISO 4406 معادل 24/22/19
-
میزان فلزات فرسایشی آهنی 1348 ppm
-
تجمع گسترده لجن تیره در کارتل
آزمایشگاه تأیید کرد که بیش از 90% این لجن، گرد و غبار سیلیس بوده است. سه ماه بعد از اینکه هیچ اقدام اصلاحی صورت نگرفت، سایش ساینده تشدید و منجر به Pitting در عناصر غلتشی شد. در نهایت یاتاقان‌ها از کار افتادند و بخش حیاتی کارخانه به طور کامل متوقف شد.
نیاز به تغییر نگرش «چک‌لیستی»
اغلب مشاهده می‌شود که تأمین‌کنندگان تجهیزات در مرحله‌ی خرید یا راه‌اندازی پروژه، صرفاً برای تکمیل لیست الزامات سازنده (OEM)، هواکش‌های ابتدایی—نظیر صافی‌های مش یا کارتریج‌های ارزان‌قیمت—نصب می‌کنند. این هواکشها معمولاً متناسب با ریسک‌های واقعی محیط انتخاب نمی‌شوند و برای دوام در شرایط سخت (گردوغبار، رطوبت بالا یا اتمسفر خورنده) آزمایش نمی‌شوند.
تیم‌های پروژه—که بیشتر بر موعد تحویل تمرکز دارند—این جزئیات را نادیده می‌گیرند و پس از تحویل، تیم‌های بهره‌برداری و نگهداری با مشکلات قابلیت اطمینان دست‌وپنجه نرم می‌کنند. متأسفانه، خرابی هواکشها اغلب تا زمانی که خیلی دیر نشده باشد، قابل رؤیت نیست.
هواکشها چیزی فراتر از یک قطعه جانبی‌اند؛ آنها نگهبانان فعال کیفیت روغن هستند. هر بار که یک مخزن تنفس می‌کند، هوا به داخل یا خارج کشیده می‌شود. اگر این تبادل بدون فیلتراسیون مناسب صورت گیرد، گردوغبار، رطوبت و بخارات وارد روانکار شده و باعث تخریب بسته‌های افزودنی و تسریع سایش تجهیزات می‌شوند.
هواکش‌های رطوبت‌گیر، در صورت انتخاب و نگهداری صحیح، سه وظیفه کلیدی را انجام می‌دهند:
-
کنترل رطوبت – جلوگیری از تراکم آب در مخزن، به‌ویژه طی سیکل‌های حرارتی روزانه.
-
ممانعت از ورود ذرات – فیلتراسیون گردوغبار و ذرات معلق قبل از ورود به روانکار.
-
تعادل فشار فضای بالاسری – امکان جریان کنترل‌شده هوا بدون ایجاد فشار یا خلأ که می‌تواند به آب‌بندها آسیب برساند.
اهمیت نگهداری
کنترل آلودگی باید یکی از ارکان اصلی هر برنامه روانکاری باشد. برای جلوگیری از خرابی‌ها، لازم است آموزش صحیح اپراتورها و تکنسین‌ها و همچنین طراحی برنامه‌های PM مؤثر در دستور کار قرار گیرد:
-
بازرسی‌های دوره‌ای: آموزش تکنسین‌ها برای بررسی اشباع هواکش (تغییر رنگ ناشی از سیلیس)، ارزیابی محدودیت جریان هوا (به دلیل گرفتگی)، و تعویض به‌موقع واحدهای معیوب.
-
ارزیابی محیطی: انتخاب هواکشها باید متناسب با شرایط سایت باشد و همچنین همواره یک نسخه استاندارد برای همه کافی نیست. محیط‌های با رطوبت بالا یا گردوغبار سنگین نیازمند هواکش‌های رطوبت‌گیر یا هیبریدی مقاوم هستند.
-
گنجاندن در برنامه PM: هواکشها باید مشابه فیلترها در چک‌های روتین لحاظ شوند و تعویض بر اساس شرایط یا زمان‌بندی مشخص باید بخشی از دستورالعمل‌های استاندارد عملیاتی (SOP) باشد.
-
ذخیره‌سازی در انبار: هواکشها باید جزئی از اقلام یدکی ضروری باشند.
نتیجه گیری
در حوزه روانکاری، اغلب تمرکز بر فیلتراسیون‌های پیشرفته، آزمایش‌های آزمایشگاهی پیچیده و حسگرهای گران‌قیمت است. اما حقیقت این است که نبرد واقعی از نقطه ورود آغاز می‌شود.
باید نگرش را تغییر داد و هواکشها را نباید به‌عنوان قطعات ارزان‌قیمت جانبی در نظر گرفت؛ بلکه آنها ابزارهای حیاتی قابلیت اطمینان هستند. باید آنها را به‌عنوان اولین سد دفاعی در برابر سایش، رطوبت و خرابی زودرس به رسمیت شناخت. چند دقیقه صرف بازرسی یا تعویض هواکشها می‌تواند هفته‌ها زمان توقف و هزاران دلار هزینه تعمیرات را صرفه‌جویی کند.
اطلاعات این مقاله برگرفته از این منبع می‌باشد.
